Luchtfoto van de bedrijfspanden van Van Berkel’s Patent aan de Keileweg rond 1928. (Bron: Stadsarchief Rotterdam)
De NV Maatschappij tot vervaardiging van snijmachines volgens Van Berkel’s Patent en van andere Werktuigen (beter bekend als Van Berkel’s Patent) werd opgericht op 12 oktober 1898 door Wilhelmus van Berkel en enkele Rotterdamse ondernemers.
De eerste fabriek stond aan de Boezemsingel in Rotterdam. In 1918 werd begonnen met de bouw van de fabriek aan de Keileweg 5, eerst voor de bouw van watervliegtuigen en -motoren, later ook van weegschalen en snijmachines. Tot mei 1940 zijn beide fabrieken in gebruik geweest. Na het bombardement van 14 mei 1940 op Rotterdam is de productie geheel ondergebracht aan de Keileweg in Rotterdam-West.
In de jaren ’20 werkten al honderden mensen bij Van Berkel’s Patent.
Thom Smith (1923), werkzaam in de bedrijfsschool van Van Berkel’s Patent in 1939 (Bron: collectie familie Smith)
Eind jaren ’30 werkten ook de broers Jan, Bob en Thom Smith bij Van Berkel’s Patent. Bob’s zoon Rob heeft de verhalen over de oorlog van zijn familie opgeschreven en vertelt hier het volgende over:
Rotterdam werd een Duitse oorlogshaven met werven voor nieuwbouw en reparaties. Vrijwel de gehele metaalindustrie in de stad werd ingezet bij de Duitse oorlogsinspanning en zo ook Van Berkel’s Patent dat als “kriegswichtiges Unternehmen” was bestempeld. Daar waren geschoolde metaalarbeiders voor nodig, dus mensen als oom Jan en oom Tom. Mijn vader zelf was medewerker expeditie en EHBO-er bij Van Berkel’s Patent.
In de periode vanaf 1942 hebben mijn vader en zijn broers verschillende bombardementen meegemaakt die de geallieerden uitvoerden op de nabijgelegen werf van Wilton-Fijenoord. Deze bombardementen vonden veelal overdag plaats. Het luchtalarm, de bommen, dat was voor iedereen zenuwslopend.
Op 28 en 29 maart 1943 was het bijzonder onrustig. De werf van Wilton-Feijenoord werd herhaaldelijk met succes gebombardeerd door de Engelsen. De schade was aanzienlijk en er vielen ook diverse bommen in de woonwijken van Schiedam.
Op woensdag 31 maart 1943 kwamen de Amerikaanse bommenwerpers. De sirenes van het luchtalarm begonnen om 13:15 uur te loeien. Niet veel later vielen de eerste bommen.
Bombardement van 31 maart 1943. De bominslag bij Van Berkel’s Patent is aangegeven met de rode cirkel. Bron: collectie Jac. Baart)
Op het terrein van Van Berkel’s Patent was in het gras tussen het expeditiegebouw en het ketelhuis een zogenaamde schuilloopgraaf gemaakt. Mijn vader was tijdens het bombardement als EHBO-er op zijn post in het expeditiegebouw. Dat redde hem waarschijnlijk het leven. De loopgraaf, afgedekt met betonplaten kreeg een voltreffer te verduren waardoor alle aanwezigen daar de dood vonden.
Mijn vader is betrokken geweest bij de berging van de slachtoffers, heeft eerste hulp verleend waar dat mogelijk was en heeft later als EHBO-er ook nog in de getroffen woonwijken geholpen.
Slachtoffers
Onder de medewerkers van Van Berkel’s Patent zijn de volgende slachtoffers gevallen:
- Edgar Rodolpho Hedges Abrahamsz (Stoker, 48 jaar)
- Pieter Ackema (Lakspuiter, 50 jaar)
- Dirk Bax (Werkmeester, 61 jaar)
- Henricus Johannes Bernoster (Lakspuiter, 39 jaar)
- Jan Bonneur (Monteur, 34 jaar)
- Christiaan Johan de Bruin (Nikkelaar, 19 jaar)
- Francois August Desloover (Metaalbewerker, 47 jaar)
- Willem Fredrik van Dongen (Monteur, 35 jaar)
- Cornelis van Dordrecht (Inpakker, 46 jaar)
- Hendrik Dorsman (Metaaldraaier, 46 jaar)
- Louisa Eikenhout (Kantoorbediende, 22 jaar)
- Frank Jan Goetgeluk (Kantoorbediende, 20 jaar)
- Cornelis Gijbertus de Graaf (Tekenaar, 21 jaar)
- Hendrik Pieter Adrianus van der Graaf (Metaalslijper, 51 jaar)
- Aart de Haan (Magazijnbediende, 42 jaar)
- Johannes de Haan (Gereedschapsmaker, 44 jaar)
- Gerrit Hoegee (Monteur, 45 jaar)
- Jozua van den Hoek (Metaalbewerker, 37 jaar)
- Johannes Ludovicus Anne Marie van Lier (Kantoorbediende, 43 jaar)
- Aart Lucas (IJzerwerker, 25 jaar)
- Gerardus Jacobus Lussenburg (Instrumentmaker, 33 jaar)
- Sander Johan van Maaren (Metaalbewerker, 53 jaar)
- Hendrikus Johannes Rijfkogel (Monteur, 27 jaar)
- Willem Sprangers (Bankwerker, 26 jaar)
- Johannes van Staveren (Metaallasser, 23 jaar)
- Gerardus Johannes Vermeulen (Kantoorbediende, 20 jaar)
- Cornelia Vlier (Kantoorbediende, 23 jaar)
- Anthonia Martina Wiezer (Tekenares, 19 jaar)
Het werkelijke aantal slachtoffers dat is gevallen op het terrein van Van Berkel’s Patent ligt waarschijnlijk nog hoger. Er zijn verhalen bekend van andere mensen die daar werkten voor een onderaannemer of ingezet waren op basis van de “Arbeitseinsatz”.
Monument Begraafplaats Crooswijk
Monument Van Berkel’s Patent op Begraafplaats Crooswijk. Bron: Wikipedia)
Achttien van de 28 slachtoffers zijn op 7 april 1943 begraven op de begraafplaats Crooswijk in separate graven. Op 30 oktober 1943 is op deze begraafplaats voor alle omgekomen medewerkers van Van Berkel’s Patent een monument opgericht waarop hun namen zijn aangebracht.
In memoriam
